Reja:

1. Utilitalar standart, nostandart dasturlar va ular bilan ishlash asoslari
2. Drayverlar haqida umumiy malumot
3. Standart dasturlar haqida umumiy malumot

Utilita-dasturlar bu operatsion tizimni imkoniyatlarini kuchaytiruvchi dasturlar. Masalan: disklar ustidan har xil amallarni bajaruvchi dasturlar, kompyuter ishini tezlashtiruvchi dasturlar, malumotlar xajmini uzgaruvchi dasturlar, viruslarni aniqlovchi dasturlar va xokazo. Masalan, kattik disk (vinchester) bilan turli ishlarni amalga oshirish uchun maxsusdasturlar zarur.

Vinchesterni bo’laklarga bo’lish, uning ma‘lum bo’laklarini parol bilan ximoyalash uchun Disk Manager deb ataluvchi dastur ishlatiladi.

Diskning xolatini tekshirish uchun esa NDD (Norton disk doctor) dastursiishlatiladi. Bu dastur yordamida disk segmentlari tekshirilib, undagi xatoliklartopiladi va bartaraf etiladi.

Diskdagi ma’lumotlarni optimizatsiya Kilish, ya’ni bir tartib bilanjoylashtirib chiqishga xizmat qiluvchi SD (Speed Disk) dastursi mavjuddir. Uningyordamida diskdagi ma‘lumotlar tartibga keltiriladi, bu esa diskdagi ma‘lumotlargamurojaat Kilishni yengillashtirib, kompyuter ishini tezlatadi.

Yu^orida sanab ytilgan dasturlarni ishlatish ^ulay bylib, dialog darchasidaxosil byladigan menyu punktlaridan mosini tanlash va ishlatishdan iboratdir.Utilitlar guruxlargabirlashtirilib, ularning eng kyp ishlatiladiganlariNorton Utilities, PC Tools Deluxe, Mace Utilities lar bylib xisoblanadi. UtilitlamiKuyidagi tartibda guruxlarga bylib chiqish mumkin:

• Siqadigan dasturlar maxsus usullarni Ko’llagan xolda ma’lumotlamisi^ilgan xolda joylashtirib, ularning arxiv nusxalarini xosil Kilishga yordamberadilar. Masalan, PKZIP, PKUNZIP va ARJ dasturlari bularga misol bo’la oladi.
• Disklardagi ma’lumotlarning rezerv nusxalarini xosil K;iladigan dasturlarKattiK u1076 diskkayozilgan ma‘lumotlarni tezlik bilan disketlarga yoki strimmerlarganusxalash uchun yordamberadilar. Masalan, Norton Backup, Fast Back Plus.
• Antivirus dasturlari, ular xilma-xil turdagi viruslarga Karshi samaralikurashish uchun xizmat Kiladilar
• Kommuniktsion dasturlar kompyuterlararo ma‘lumotlarni almashinish uchunishlatiladilar. Masalan, BrooklinBridge, DeskLink, LapLink, Fast Link. Telemate,Procomm, Dataline dasturlari kompyuterlarning telefon kanallari orqali muloKotKilinishiga yordam bersa, WinFax Pro, Bit Fax, Fax It dasturlari telefonma‘lumotlarini faks modem orqali uzatish imkoniyatini yaratadilar.
• Kompyuterni diagnostika Kilish dasturlari uning konfiguratsiyasini va ishgalayoKatliligini tekshirishga imkon beradi. Masalan, Cheeck It, ND lags, Control Room,System Sleuthdasturlarini shu dasturlar turkumiga kiritish mumkin.Disklarni tekshirish uchun Disk Technician Advance, Calibrate dasturlari Kyllanilishimumkin.
• Disk uchun myljallanilgan dastur-kesh diskdan ma’lumot o’qishni anchatezlashtirishga imkon beradi, chunki ushbu xolda operativ xotirada diskning tez-tezishlatilib turadigavn bylaklarini yz ichiga olgan kesh-bufer xosil Kilinadi. Masalan,Smart Drive, NKache, Super PC Kwik.
• Disklarni optimizatsiya Kilish dasturlari disklarda saKlanadigan ma’lumotlarxajmini ancha oshirishga va ma’lumotlarni tezroK topishga yordam beradi. Masalan,Speed Disk yoki Fast Trax dasturlari.
• Disklarni dinamik sixishtirishga imkon beruvchi dasturlar chslJarclasaidanilishi mumkin bylgan informatsiya xajmini ancha oshirishga yordam beradi.Masalan, Stacker, Double Space, Super Stir dasturlari.
• Avtonom ravishda chop Kilish dasturlari (skulerlar) fayllarni chop KilishniboshKa ishlar bilan bir vaKtda amalga oshirishga imkon beradi. Masalan, Print Cashedasturi.
• Xotirani boshKarish uchun myljallanilgan operativ xotirani yaxshiroK boshKarish uchunishlatiladi. Masalan, Software Carousel va Switch It dasturlari xotiraga bir Kanchadasturlarni yuklashga va biridan ikkinchisiga osonlik bilan ytishga yordam beradi.

Boshqako’ptarqalgan tizimli dasturlardan biri bu drayver dasturlari va dastur- koplamalar. Drayverlar-dasturlar bu operatsion tizimga tashki va ichki kurilmalar bilan ishlashda qulayliklar yaratuvchi dasturlar. Bu dasturlar asosan shu kurilmalar chiqaruvchi firmalarda yaratiladi va kurilmalar bilan birga tarkalinadi. Masalan: monitorlar drayverlari, CD-ROM lar drayverlari va xokazo. Dastur koplamalar bu operatsion tizimning imkoniyatlardan chiroliy va qulay holda foydalanishni taminlovchi dasturlar.

Standart dasturlar haqida umumiy malumot

Dasturiy ta’minotni o’rnatishda bizda dasturlarning standart ro’yxati mavjud. Va oddiy foydalanuvchiga ular noutbukda ishlash uchun etarli ekanligi tuyuldi. Ammo biz ularni shaxsiy kompyuterimizga o’rnatadigan va oilamiz va do’stlarimizga tavsiya qiladigan dasturlar mavjudHar qanday yangi kompyuterda allaqachon ko’plab dasturlar mavjud. Kompyuteringizda qaysi dasturlar o’rnatilgan, «Ishga tushirish» menyusiga kirib ko’rishingiz mumkin. «Ishga tushirish», «Barcha dasturlar» tugmachalarini bosing. Ham standart, ham qo’shimcha o’rnatilgan dasturlar mavjud. Har qanday yangi kompyuterda allaqachon ko’plab dasturlar mavjud. Kompyuteringizda qaysi dasturlar o’rnatilgan, «Ishga tushirish» menyusiga kirib ko’rishingiz mumkin. «Ishga tushirish», «Barcha dasturlar» tugmachalarini bosing. Ham standart, ham qo’shimcha o’rnatilgan dasturlar mavjud. Standart dasturlar bu kompyuterning ishlashi uchun emas, balki foydalanuvchi tomonidan amaliy foydalanish uchun zarur bo’lgan dasturlardir.